Jan Van Eyck en Jeanne d'Arc: een onderzoek van Peter Voorn naar de betekenis van het Lam Gods
Uit de inleiding van het ebook Jan Van Eyck en Jeanne d'Arc door Peter Voorn:
Het schilderij het Lam Gods behoort bij de tien
beroemdste schilderijen van de wereld. Van die tien is het naast de Mona Lisa
ongetwijfeld met de meeste raadsels en vragen omgeven. Het Lam Gods is een
kerkelijk veelluik; een dergelijk schilderij noemt men een retabel. Het Lam
Gods-retabel bevindt zich in België in de Gentse Sint Baafskathedraal. In de
vorige eeuw verhuisde het van zijn oude oorspronkelijke plek, de kleine
Vijdkapel naar de grotere doopkapel. Wanneer de schilders aan het retabel
begonnen zijn weten we niet. Het enige dat met zekerheid bekend is, is dat
meester-schilder Jan van Eyck het veelluik rond 1432 voltooide. Jans vermeende
broer, de meester-schilder Hubert, was het werk ver voor die tijd begonnen. Het
merendeel van de kenners neemt aan, dat het schilderij in het jaar 1426, het
jaar waarin Hubert overleed, onvoltooid in zijn atelier was achtergebleven. Een
andere tak deskundigen gelooft echter niet in het bestaan van de schilder
Hubert.
Begin jaren tachtig studeerde ik aan de Gentse
Kunstacademie en bezocht het schilderij regelmatig. In 1993 ontdekte ik bij een
van mijn bezoeken iets merkwaardigs aan het schilderij. Bij het kijken naar de panelen
las ik tussendoor in een handboek de namen van de lijsten. Het viel mij toen op
hoeveel details van de afbeeldingen en van sommige namen feitelijk
overeenkwamen met die van de oudste Tarotkaarten (de zgn. Grote Arcana). Het
leek of voor het onderliggende grondplan van het schilderij vroege Tarotkaarten
als uitgangspunt waren gebruikt. Een merkwaardige ontdekking, omdat het Lam
Gods aan de buitenzijde zo religieus lijkt en speelkaarten ook in de
Middeleeuwen als iets heidens werden gezien.
Mijn ontdekking deed ik in eerste
instantie af als een hersenspinsel en ik liet ze voor wat het was. Vervolgens
vroeg ik me af waarom er zoveel pausen op het centrale Lam Gods-paneel stonden.
Pas in 1995 kon ik deze vraag beantwoorden, toen ik ontdekte dat dit paneel met
het Concilie van Konstanz te maken had. Op dit Concilie, dat tussen 1414 en
1418 in het Duitse Konstanz op initiatief van de Koning van het Heilige Roomse
Rijk (Duitsland), Sigismund van Luxemburg, werd georganiseerd, wilde men een
einde maken aan het kerkelijke schisma. Op dat moment waren er drie pausen. Eén
oude paus (Gregorius XI) in Rome, een paus in Avignon (Benedictus XIII) en een
paus die op het Concilie van Pisa (1409) was gekozen en residentie hield in
Bologna (Alexander V, korte tijd later opgevolgd door Johannes XXIII).
Men wilde van deze pausen af,
omdat zij de toenmalige Christelijke Wereld verscheurde. De mensen wisten niet
meer welke paus ze moesten volgen. Het Concilie van Konstanz moest daar een
einde aan maken. Dat lukte tijdens dit congres. Eén paus belandde in de
gevangenis, de paus van Rome trad vrijwillig terug en de paus van Avignon was
zo stijfkoppig dat vrijwel niemand hem na zijn onderhoud met Sigismund meer
serieus nam. Zo lag de weg voor een nieuwe paus open. Voor die nieuwe paus
mochten - bij wijze van uitzondering - de vijf naties die op het Concilie de
dienst uitmaakten meestemmen. Deze vijf naties waren: Bourgondië en Engeland,
Frankrijk, Duitsland, Italië en Spanje.
Men moet begrijpen dat deze naties toen anders
waren samengesteld en anders functioneerden dan de tegenwoordige landen. Deze
vijf naties zien we in de onderste vijf panelen van het geopende retabel terug.
Het paneel met de zogenaamde Rechtvaardige Rechters verbeeldt Bourgondiërs en
Engelsen. Het paneel met de Ridders (de Strijders van Christus) verbeeldt de
Franse situatie. Het Lam-paneel de Duitse landen en de Conciliegangers. De
Heremieten zijn de Italianen (en mogelijk Grieken) en de Pelgrims op het Pelgrimpaneel
zijn op weg naar Spanje.
De vijf naties kozen op 11
november 1417 Martinus V (Otto Colonna) tot de nieuwe paus. Zijn pauselijke en
wereldse naam verbonden de schilders met het Lampaneel. Op de achtergrond van
het Lam-paneel zien we de Domtoren van de Utrechtse Sint Maartenskerk. Die kerk
had, net als de nieuwe paus, de heilige Martinus van Tours als patroonheilige.
Het achtkantige waterbekken op de voorgrond refereert aan de wereldse voornaam
van de nieuwe paus: Otto (= acht). Zijn achternaam, Colonna, betekent zuil.
Reacties