Brugge: Het Heilig Bloed van het Nieuwe Jeruzalem
Wat volgt is een fragment uit De Paus van Satan, de historische thriller van Patrick Bernauw & Filip Coppens, die verschijnt in april 2011 en grotendeels gebouwd is rond 'de geheimen van Brugge'.
Het Heilig Bloed van het Nieuwe Jeruzalem - essay door J.K. Huysmans
In 1139 ging de graaf van Vlaanderen, Diederik van den Elzas, op pelgrimstocht naar Jeruzalem, het koninkrijk van de kruisvaarders. Hij trouwde er met Sybilla van Anjou, dochter van koning Fulk van Jeruzalem en weduwe van William Clito, die hem eerder het graafschap Vlaanderen had betwist en daar ook het leven bij was ingeschoten.
Sybilla keerde samen met haar verse echtgenoot terug naar Vlaanderen. Toen Diederik opnieuw op kruistocht trok, stelde hij haar aan als regent. Boudewijn IV meende van de situatie gebruik te kunnen maken en viel Vlaanderen binnen. Sybilla was zwanger, maar het verhinderde haar niet in de tegenaanval te trekken en zijn graafschap Henegouwen te plunderen.
Gedurende de Tweede Kruistocht nam Diederik van den Elzas onder meer deel aan het beleg van Damascus, geleid door de halfbroer van zijn vrouw, Boudewijn III van Jeruzalem. Het beleg draaide uit op een grandioze mislukking, en hij keerde terug naar huis.
Een legende vertelt evenwel dat op Kerstdag 1148, in het Heilig Graf dat zich vlak bij de Tempel van Salomon bevond, door enkele Tempeliers en in het gezelschap van Diederik van den Elzas en zijn vrouw Sybilla, een stenen kruik werd gevonden met het Heilig Bloed van Christus. Dit is onmogelijk, omdat Sybilla op dat moment niet in het Heilig Land was, maar een strafexpeditie leidde tegen Boudewijn IV van Henegouwen. Niettemin heeft men reeds in de middeleeuwen uitdrukkelijke pogingen gedaan om de geschiedenis te vervalsen. Zo zou Diederik het Heilig Bloed geschonken zijn als dank voor zijn militair optreden in het Heilig Land… dat allesbehalve succesvol mocht worden genoemd. En zo wordt in andere documenten gedetailleerd beschreven hoe de Tempeliers het Heilig Bloed eerbiedig in een achthoekig flesje goten, dat zorgvuldig werd verzegeld met twee gouden rozen. De ‘geschiedschrijvers’ van die dagen voegden eraan toe dat de schone Sybilla en enkele ridders in het gezelschap besmet waren met lepra en te lijden hadden van afschuwelijke koortsaanvallen. Maar toen Sybilla de onschatbare reliek aanraakte, zag zij in een visioen ‘het Nieuwe Jeruzalem van het Westen’… dat de stad Brugge bleek te zijn. En het volgende ogenblik waren zij en alle melaatsen die om haar heen stonden op een wonderbaarlijke wijze genezen. De gravin zou toen de plechtige eed gezworen hebben van Brugge een Nieuw Jeruzalem te maken, een Heilige Stad, een hemel op aarde.
Men kan zich afvragen waarom de geschiedenis vervalst moest worden om precies Sybilla toe te laten precies dit visioen te krijgen en deze eed te doen. Waarom mocht het, volgens deze legende, de graaf van Vlaanderen niet zijn, die zich wel degelijk in Jeruzalem bevond en die volgens andere bronnen de reliek toch had verdiend dankzij zijn heldhaftig optreden?
Nog een andere legende vertelt dat Diederik en Sybilla, vergezeld van het Vlaamse kruisvaardersleger en de abt van de abdij van Sint Bertijn (gelegen op het grondgebied van wat nu het Franse stadje Saint Omer is, maar toen het Vlaamse stadje Sint Omaars was) op 7 april van het jaar 1150 hun blijde intrede deden in Brugge. De metselaars hadden net de laatste steen gelegd van de kapel van Sint Basilius aan de Burg. Vanaf nu zou het Sanguis Christi of het Heilig Bloed hier vereerd en aanroepen worden voor de meest uiteenlopende aangelegenheden, van strikt persoonlijke zaken tot belangrijke politieke beslissingen.
Het oudste document met een vermelding van het Heilig Bloed dateert van 1256. Er gaapt met andere woorden een kloof van meer dan een eeuw tussen de legendarische verslagen die ons werden overgeleverd en dit geschrift. Het is bijgevolg zeer goed mogelijk dat het Heilig Bloed pas veel later in Brugge aankwam dan de legenden beweren. Anderzijds was er omstreeks 1150 wel degelijk een reliek van het Heilig Bloed aanwezig in Constantinopel, meer bepaald in het keizerlijk paleis. Het maakte deel uit van een hele reeks relieken die in verband stonden met het lijden van Christus.
In 1204 werd Constantinopel geplunderd door kruisvaarders. De toenmalige graaf van Vlaanderen, Boudewijn IX, werd verkozen tot nieuwe keizer en zond wellicht een boel geroofde relieken naar Brugge, waar zijn dochters Johanna en Margaretha het graafschap bestuurden. De manier waarop het kristallen recipiënt werd geslepen, toont ook aan dat het bedoeld was om parfum in te bewaren, wat er nogmaals lijkt op te wijzen dat de oorsprong ervan in Constantinopel gezocht moet worden.
Historici eisen altijd bewijzen in de vorm van documenten, maar stellen zelden de juiste vragen. Waarom vertellen de legenden een andere versie van het verhaal dan de geschiedschrijvers? Waarom waren het de Tempeliers die het Heilig Bloed moesten ontdekken? Waarom was het Sybilla die Brugge in een visioen moest zien als het Nieuwe Jeruzalem? Waarom waren het Diederik en Sybilla die de reliek reeds in 1150 naar Brugge moesten brengen?
De datum is heel exact bepaald: 7 april 1150. Ik kan mij niet van de indruk ontdoen dat zekere bladzijden uit de geschiedenisboeken werden gescheurd, zodat er anomaliën ontstonden van het soort waarmee we hier worden geconfronteerd.
Of het waarlijk het bloed van Christus is dat naar Brugge kwam, in 1150 of een eeuw later, maakt in deze context niets uit. Van oneindig veel meer gewicht is wat de graaf van Vlaanderen en zijn gade Sybilla wilden wat het was. Wat hun nazaten wilden dat het betekende. Om nog maar te zwijgen over de Tempeliers, natuurlijk.
Sybilla vergezelde Diederik niet gedurende de Tweede Kruistocht, maar in 1156, toen hij zijn derde pelgrimstocht ondernam en terwijl hun zoon Filips over Vlaanderen regeerde, was zij wel van de partij. Vreemd genoeg nam Sybilla meteen na hun aankomst in Jeruzalem voorgoed afscheid van haar man. Alsof alles wat gedurende hun huwelijk op het programma had gestaan nu was volbracht en het maar beter was dat zij van elkaar scheidden.
Sybilla trad in het klooster van Sint Lazarus in Bethanië, waarvan haar stieftante Ioveta van Bethanië de abdis was. De beide vrouwen steunden de verkiezing van Amalric van Nesle als de Latijnse Patriarch van Jeruzalem. Sybilla stierf korte tijd later, in Bethanië. Het is slechts een voetnoot in de geschiedenis, maar opnieuw lijkt deze merkwaardige anecdotiek niet van belang verstoken. Wat dreef deze invloedrijke vrouw om te doen wat ze deed? Welke beweegredenen speelden hier, achter de schermen?
Diederik van den Elzas keerde in 1166 terug naar Vlaanderen. Hij stierf een paar jaar later en werd begraven in de abdij van Watten, niet ver van Saint Omer. Onder zijn regering had Vlaanderen vrede en welvaart gekend. Hij bracht de administratie, de economie en de landbouw van zijn graafschap tot ontwikkeling, zodat Vlaanderen nu heel snel kon uitgroeien tot een van de rijkste streken van de westerse wereld.
Reacties